Gen. Józef Bem (1794-1850)
Urodził się w 1794 r. w Tarnowie w rodzinie mieszczańskiej. Miał pochodzenie szlacheckie. W wieku 15 lat wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego dowodzonej przez ks. Józefa Poniatowskiego. Wojsko okazało się jego powołaniem. Od tego momentu całe jego życie było mocno związane z armią. Najpierw skończył Szkołę Artylerii i Inżynierii. W randze porucznika wziął udział w kampanii napoleońskiej 1812 r., a w czasie obrony twierdzy gdańskiej, obleganej w 1813 r. przez wojska koalicji antynapoleońskiej znacząco się wyróżnił, za co został odznaczony krzyżem Legii Honorowej.
Wsławił się również w bitwach Powstania Listopadowego, gdzie zabłysnął brawurową szarżą artyleryjską w zwycięskiej bitwie pod Iganiami (19 kwietnia 1831 r.), oraz w bitwie pod Ostrołęką (25 maja 1831 r.) ratując armię polską przed całkowitym pogromem. Otrzymał wtedy Złoty Krzyż Virtuti Militari, nominację na generała brygady oraz miano "krwawej gwiazdy Ostrołęki".
Po upadku powstania razem z większością powstańców wyemigrował do Francji. W Paryżu związał się z obozem ks. Adama Czartoryskiego. Brał czynny udział w organizacji ruchów niepodległościowych. W okresie Wiosny Ludów przybył do Galicji i we Lwowie próbował stworzyć Gwardię Narodową. Zawiedziony w swych dążeniach udał się do walczącego Wiednia, gdzie otrzymał dowództwo sił rewolucyjnych broniących miasta przed wojskami habsburskimi.
Po kapitulacji Wiednia podążył na ogarnięte powstaniem Węgry, gdzie przywódca powstania Lajos Kossuth powierzył mu naczelne dowództwo armii w Siedmiogrodzie. Po zreorganizowaniu rozbitej armii w błyskawicznej ofensywie (od 23 XII 1848 do 20 III 1849) odniósł szereg zwycięstw nad Austriakami, wypierając ich zupełnie z Siedmiogrodu. Tutaj dokonał największych czynów bojowych swojego życia. – Gdy generał Bem w grudniu 1848 roku przyjechał na Węgry, trwające tam właśnie powstanie było w krytycznym momencie. Moralne było bardzo niskie. Natomiast po tym jak Bem przy pomocy niewielkiej armii wyzwolił Siedmiogród z rąk Austriaków, nadzieja na zwycięstwo odżyła. Właśnie z tą nadzieją Bem kojarzy się Węgrom – opowiada dr János Tischler, dyrektor Węgierskiego Instytutu Kultury.
Zasłynął jednak nie tylko jako wybitny strateg, ale również odważny dowódca, czasami wręcz szalony. - Znał dobrze swoich oficerów. Czasami jednak zdarzało mu się stawiać ich w dość kłopotliwych sytuacjach na polu bitwy, co wynikało z wewnętrznego przekonania generała, że nie ma sytuacji bez wyjścia. Był wymagający nie tylko wobec żołnierzy, ale przede wszystkim wobec samego siebie. Nie oszczędzał się na polu bitwy i bagatelizował poniesione na wojnach rany. Traktował je jako coś naturalnego dla osoby służącej w armii – dodaje Marek Zalewski z Państwowego Muzeum Archeologicznego.
Swoimi czynami Bem zyskał wielką popularność nie tylko wśród Węgrów, ale i skłóconych z nimi Serbów i Rumunów. Wkrótce po powstaniu nadano mu przydomek "Ojczulek Bem" (Bem Apo, czyt. Bem Opu). Jego adiutant, którym był sam Sándor Petőfi, poeta i węgierski wieszcz tak go przedstawił w wierszu pt. „Armia Siedmiogrodzka”:
"Wątpić w zwycięstwo? Przecież Bem z nami,
Szermierz wolności - szafarz naszych losów,
On - Ostrołęki gwiazda krwawa,
Idzie na czele płomień zemsty niosąc."
Po upadku węgierskiej rewolucji gen. Józef Bem z resztkami wojsk przekroczył granicę turecką. Tam przeszedł na islam, aby otworzyć sobie drogę do armii tureckiej i móc walczyć przeciwko mocarstwom zaborczym. Niewiele jednak mógł zdziałać służąc w randze marszałka jako Murad Pasza. Po tym jak został przeniesiony do Aleppo, miasta położonego na skraju pustyni syryjskiej, zmarł 10 grudnia 1850 r. wskutek febry.
Pochowano go na miejscowym cmentarzu muzułmańskim, ale ostatecznie jego prochy zostały w 1929 roku sprowadzone do Tarnowa, skąd pochodził. Tarnowskie Muzeum Okręgowe zbiera pamiątki po bohaterze narodu polskiego i węgierskiego. Społeczeństwo jego rodzinnego miasta uczciło go także wznosząc pomnik, ale co ciekawe znacznie wcześniej, bo już w XIX wieku, zrobili to Węgrzy.
---
Opracowanie: Jarosław Buć
Materiały źródłowe:
E. Kozłowski, Generał Józef Bem 1794-1850, Wydawnictwo MON, 1970
Materiały Muzeum Okręgowego w Tarnowie
"Na kłopoty Ojczulek Bem" - audycja Polskiego radia. Katarzyna Kobylecka rozmawia z dr Jánosem Tischlerem i Markiem Zalewskim o generale Józefie Bemie POSŁUCHAJ
Gen. Henryk Dembiński (1791-1864)
Pochodzący z rodu szlacheckiego polski generał urodził się w 1791 roku w Strzałkowie koło Stopnicy. Uczęszczał do wojskowej szkoły inżynierskiej w Wiedniu, jednak nie przyjął tam stopnia oficerskiego, ale jako szeregowiec zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego. Szybko awansował na porucznika, a podczas bitwy pod Smoleńskiem na kapitana. Uczestniczył w powstaniu listopadowym podczas, którego wsławił się podczas wprawy na Litwę ocalając swój korpus od obławy rosyjskiej. Po upadku powstania wyjechał do Francji, gdzie związany był z obozem niepodległościowym pod patronem Czartoryskiego.
Na emigracji zaangażował się w powstanie węgierskie w 1849 roku przeciw Austrii. Powstańcy potrzebowali doświadczonych i lojalnych dowódców, bo duża część ich kadry wojskowej pochodzenia arystokratycznego pozostała lojalna wobec Habsburgów. Dembiński został zatem mianowany na dowódcę Armii Północnej, a potem na szefa sztabu naczelnego i wodza naczelnego armii węgierskiej. Nie piastował jednak tych stanowisk zbyt długo, bo nominacja ta wzbudziła sprzeciw u części węgierskich przywódców (m.in. Artúra Görgeya). Po porażce w bitwie pod Kápolną zrezygnował ze swojej funkcji. Natomiast po klęsce Węgrów pod Temeszwarem i rezygnacji Lajosa Kossutha wyjechał do Turcji. Następnie w 1850 r. powrócił do Paryża, gdzie zmarł.
---
Opracowanie: Jarosław Buć
Materiały źródłowe:
István Kovács, Polacy w węgierskiej Wiośnie Ludów 1848-1849 : "Byliśmy z Wami do końca", Warszawa 1999
Gen. Józef Wysocki (1809-1873)
Urodzony 1809 roku w Tulczynie. Od 1828 roku służył w armii Królestwa Polskiego. W powstaniu listopadowym walczył jako podporucznik artylerii. Na emigracji był ekspertem wojskowym Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W czasie Wiosny Ludów od listopada 1848 jako major honwedów organizował Legion Polski na Węgrzech. Oddział liczył blisko 3 tys. żołnierzy. Od początku grudnia jego dwie kompanie weszły w skład oblężniczego korpusu pod Aradem. Od początku stycznia 1849 roku został awansowany na podpułkownika. Na początku lutego jego legion przyłączył się do dywizji generała Damjanicha. Od początku marca był już pułkownikiem i dowódcą jednej z dywizji 3 Korpusu, z którym brał udział w kampanii wiosennej. Od początku maja generał i dowódca Armii Północnej. Walczył do końca powstania węgierskiego, wyróżnił się w wielu bitwach, m.in. pod Szolnokiem, Hatvan, Tapiobicske, Vac, Isaszeg, Nagy-Szarlo. Jako demokrata, Wysocki często był w konflikcie z Bemem i Dembińskim. Po stłumieniu powstania udał się na emigrację do Turcji. Od 1862 kierował Polską Szkołą Wojskową w Cuneo we Włoszech. W trakcie walk w powstaniu styczniowym w Wołyniu został aresztowany i internowany. Ostatecznie wyemigrował do Francji, gdzie był członkiem Komitetu Zjednoczenia Emigracji. Zmarł 31 grudnia 1873 i został pochowany w Paryżu na cmentarzu Pere-Lachaise.
---
Opracowanie: Jarosław Buć
Materiały źródłowe:
István Kovács, Józef Bem. Bohater wiecznych nadziei, Warszawa 2002