Dzięki kontaktom polsko-węgierskim oraz bliskości kulturowej naszych narodów szybko doszło do wymiany doświadczeń bojowych i rodzaju broni. Duży wpływ miały też walki z plemionami Mongolskimi, Tatarami oraz ludami Wielkiego Stepu atakującymi regularnie rejony Europy Środkowo-Wschodniej. Nawet nazwa broni wydaje się być podobna w wielu językach np. turecki szamszir, arabski saif, czerkieska szaszka, rosyjska sablja angielska sabre, francuska savra, włoska sciabola , niemiecki Sabel czy węgierska sablya.
Węgrzy zetknęli się z najeźdźcami ze wschodu znacznie wcześniej od Polaków, mieli więc okazję poznać przewagę szabel na polu bitwy, zaczęli więc bardzo szybko używać broni wrogów przeciw nim samym. Szabla dotarła na Węgry poprzez Turków, do nich natomiast z kręgu plemion Mongolskich oraz Persji a także z kierunku Kaukazu.
Nasze bliskie kontakty rozpoczynają się od wyboru Ludwiga Andageweńskiego na króla Polski. Od 1370 roku uzbrojenie polskie i węgierskie zaczyna się do siebie upodabniać. Już niedługo Turcy zaleją prawie całe Bałkany i zbliżą się niebezpiecznie blisko do ówczesnych Węgier. W Polsce fascynacja Wschodem, bronią i taktyką przeżywa okres świetności od XV do XVIII wieku. Wystarczy przytoczyć kilka nazw naszej ówczesnej broni jak np.: kindżał, jatagan, dziryt, kałkan, szyszak, karwasz, buzdygan itd. Wszystkie te słowa pochodzą z Azji i dotarły do nas poprzez bliskie kontakty z Węgrami oraz wspólne wojny przeciw Mongołom, Tatarom, Turkom.
Ważnym punktem w historii szabli polsko-węgierskiej było panowanie Stefana Batorego w latach 1576-1586. Te dziesięć lat na zawsze zmieniło rodzaje broni oraz taktykę walki stosowaną przez Polaków. Szable typu węgierskiego z otwartą rękojeścią z długim prostym jelcem krzyżowym z wąsami zaczynają być powszechnie stosowane przez piechotę i jazdę polską. Broń ta trafia do Polski dzięki żołnierzom węgierskim przybywającym na teren Polski ze swym władcą Stefanem Batorym Księciem Siedmiogrodu.
Dlatego właśnie odróżnienie szabel polskich od węgierskich z tamtego okresu jest prawie niemożliwe – część broni wytwarzano na Węgrzech, część w Polsce (z węgierskich części) – i właśnie to spowodowało wytworzenie się nazwy szabli tzw. węgiersko-polskiej. Musimy także przypomnieć króla Jana III Sobieskiego, jego zwycięstwa nad Turkami, Wiktorię Wiedeńską z 1683 roku. W okresie panowania 1674-1696 doszło do bardzo intensywnej „orientalizacji” uzbrojenia i kultury militarnej. Był to okres świetności szabli, która na zawsze stała się symbolem polskiego sarmatyzmu, polskiej tradycji oraz rycerskości.
Najbardziej popularnym typem była tzw. batorówka, kuta często ze stali damasceńskiej, z długim piórem z tzw. młotkiem, szable tego typu często posiadały słynna inskrypcję "STEPHANUS BATHOREUS REX POLANIAE PRINCEPS TRANSILVANIAE". Batorówka wyposażona była w łańcuszek chroniący palce oraz szeroką pochwę pokrytą skórą. Drugim typem szabli polsko-węgierskiej jest tzw. szabla husarska z rękojeścią pół zamkniętą oraz tzw. paluchem z inskrypcjami typu "VIVAT HUSAR". Trzeba też wspomnieć o słynnych karabelach, legendarnych szablach, które pojawiły się ok. XV wieku charakteryzujących się rękojeścią w kształcie głowy orła.
Ornamenty symboliczne i sentencje na głowniach pokazują nam ducha tamtej epoki i szlacheckie tradycje:
"MATER PROTECTRIX POLONIAE SUB TUUM PRAESIDIUN CONFUGIO"
(Matko Boża ,opiekunko Polski, uciekam się pod twoją obronę)
"SOLI DEO GLORIA"
(Bogu Jedynemu Chwała)
"DEUS SPES MEA"
(Bóg nadzieją moją)
"DULCE ET DECORUM EST PRO PATRIA MORI"
(Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę)
"VINCERA AUT MORI"
(Zwyciężyć lub umrzeć)
"DEXTRA JOANNIS VINCIT VIENNAM"
(Prawica Jana zwyciężyła pod Wiedniem)
"Krzyż na czoło, kord na wroga, tnij, a śmiało w imię Boga, z temi słowy masz tę szablę, gdy nią rąbniesz, to już diable. Polak radzi Polakowi, Ojciec w darze śle synowi"
-----
Opracowanie: Marek Mikulski, oparte o węgierską kolekcję broni
Materiały źródłowe:
Włodzimierz Kwaśniewicz - Dzieje szabli w Polsce
Ferenc Temesvary - Waffenschatze Prunkwaffen
Antoni Chodyński - Oręż Zdobiony XVI-XVIII w.